Sosnowate

Do rodziny Pinaceae należą drzewa o dużej skali wielkości, niekiedy także krzewy. Mają one igły zimozielone (Pinus, Picea) lub sezonowe (Larix), różnej długości i kształtu, np. długość igieł niektórych sosen dochodzi do 20 cm, świerków natomiast zaledwie do 10 mm (Picea orientalis). Podobnie kształt igieł w przekroju u poszczególnych rodzajów jest różny, np. u jodeł igły są płaskie, u świerków (P. pungens) czworokątne, u sosen, zależnie od gatunku koliste, półkoliste lub jako wycinek koła (P. rigida, P. strobus). Drzewa są jednopienne, kwiaty rozdzielnopłciowe; męskie w kształcie krótkich kotek, złożone z pręcików, kwiatostany żeńskie szyszkowate, owocolistki ułożone spiralnie (niekiedy okółkowo), wzdłuż osi, na których leżą u nasady po dwa zalążki. Pod owocolistkami, tzw. łuskami nasiennymi, znajdują się łuski płonne, tzw. wspierające, różnej wielkości u poszczególnych rodzajów. Nasiona u większości gatunków mają aparat lotny (skrzydełko) ułatwiający rozsiewanie. Niektóre sosny mają nasiona w kształcie dużych, jadalnych orzeszków bez skrzydełek (Pinus cembra). Kształt i wielkość nasion, jak również skrzydełek u poszczególnych rodzajów i gatunków jest różny. W drewnie i igłach drzew należących do tej rodziny występują przewody żywiczne wytwarzające żywicę. Do rodziny tej należą m.in. następujące rodzaje: Abies, Pseudotsuga, Tsuga. Picea, Larix, Pinus. Jodły są to drzewa, rzadko krzewy, zimozielone, o koronach stożkowatych, różnej szerokości podstawy. Oś drzewa zaznaczona przedłużającym się pniem — strzałą, która u poszczególnych gatunków ma różny stopień zbieżystości. Kora zwykle cienka, u młodych osobników gładka, często z pęcherzykami żywicznymi, u starych płytko spękana lub łuszcząca się tafelkowata. Gałęzie ustawione wzdłuż strzały w różnych odstępach tworzą tzw. okółki zaznaczające w ten sposób przyrosty roczne drzewa. Pączki kuliste lub jajowate, pokryte żywicą, bardzo nieliczne jodły mają pączki bez żywicy (A. alba). Igły różnej wielkości, u większości gatunków płaskie, zwężone wyraźnie u nasady i zakończone kolistego kształtu przylgą (stopką), za pomocą której są osadzone na pędzie. Przylgi po odpadnięciu igieł zostawiają na pędzie charakterystyczne jasne,- koliste ślady. Powierzchnia pędu jest gładka, bardzo rzadko występują na powierzchni bruzdki (A koreana). Zakończenie igieł u jodeł bywa różne, najczęściej mają wycięcie (A. alba), niekiedy są zaokrąglone lub tępe, rzadziej ostro zakończone (A. cephalonica). Barwa igieł jest zróżnicowana, zwykle od góry zielona, od spodu ma dwa białe paski, różnej szerokości, powstałe ze zgrupowania licznych aparatów szparkowych. U niektórych gatunków cała powierzchnia igieł jest pokryta nalotem woskowym i wtedy barwa jest jednolita w odcieniu srebrzystym, szarym lub modrawym (A. concolor). Wzdłuż igieł, od górnej strony, biegnie charakterystyczny rowek, od spodu natomiast widać na całej długości wąski grzbiet, w ten sposób przebiega w igle jodły nerw główny. W igłach zawsze występują po dwa przewody żywiczne. U jednych gatunków są one rozmieszczone na brzegach, u innych bliżej nerwu głównego. Na tej podstawie podzielono jodły na dwie grupy: Marginales — dla układu brzeżnego i Centrales — dla środkowego. Układ igieł na pędzie skrętoległy, co widać najlepiej w partiach wierzchołkowych drzewa na słońcu, w ocienieniu igły są ustawione zwykle płasko na dwie strony (A. alba), niektóre gatunki przy rozchyleniu igieł na dwie strony tworzą wzdłuż pędu bruzdowatą linię podobną do litery V (A. veitchii), u innych znów środek pędu od góry przykrywają igły ustawione skośnie wierzchołkami w kierunku zakończenia pędu (A. nordmanniana). Kwiaty u jodeł są rozdzielnopłciowe: męskie (pręcikowe) w kotkach, zwykle bardzo liczne, żeńskie złożone z owocolistów w kształcie szyszeczek, sterczące zawsze do góry na gałęziach na szczycie drzewa. Szyszki są różnych rozmiarów, zależnie od gatunku, zwykle kształtu walcowatego, osadzone na końcach pędu, wzniesione do góry. Po dojrzeniu, co następuje we wrześniu, rozpadają się i nasiona opadają, na gałęziach sterczą tylko osie, które zostają przez wiele lat. Łuski nasienne zawsze wachlarzowatego kształtu, opadają zwykle z przyrośniętymi do nich od spodu łuskami wspierającymi, o różnej długości u poszczególnych gatunków. Na powierzchni szyszek u wielu gatunków występują liczne stężałe krople żywicy (A. homolepis, A. balsamea, A. concolor), Nasiona u jodeł są trójkątne, leżą w dolnej części skrzydełka, którego brzegi zagięte w kształcie klamerek, jednej większej, drugiej mniejszej, przytrzymują nasionko. Skrzydełka są różnej wielkości u poszczególnych gatunków, błonkowate, szerokie w części górnej, zwykle skośnie ścięte lub nieco zaokrąglone. Nasiona wszystkich jodeł mają żywicę o przyjemnym, charakterystycznym zapachu. Jodły rosną na półkuli północnej, głównie w Ameryce Północnej i Azji, nieliczne tylko w Europie. Wymagania klimatyczne jodeł są dość duże. Jodły pochodzą przeważnie z terenów górskich, o klimacie chłodnym i dużej wilgotności powietrza, dlatego też przeniesione na tereny równinne, o małej ilości opadów, rosną źle. Duża wilgotność powietrza w górach łagodzi działanie silnych mrozów. Dlatego też na niżu, przy słabej wilgotności w okresie większych mrozów jodły przemarzają. Jodły, podobnie jak inne drzewa iglaste, lecz w większym stopniu, nie znoszą suchych, mroźnych wiatrów, które powodują brązowienie igliwia i przemarzanie całych gałęzi. Również niekorzystnie wpływają na stan zdrowotny jodeł spóźnione wiosenne przymrozki, które powodują przemarzanie wyrośniętych już młodych pędów. Obserwować to można nawet u naszej rodzimej A. alba. Znając warunki klimatyczne poszczególnych regionów Polski, można powiedzieć, że tylko niektóre z nich nadają się do uprawy jodeł. Jodły mogą więc być sadzone w części północno-zachodniej, zachodniej i południowo-zachodniej kraju, gdzie warunki są sprzyjające. W dzielnicach centralnych i wschodnich mogą być sadzone jedynie gatunki wyjątkowo odporne (A. concolor, A. balsamea). Wobec dużej wrażliwości jodeł na mroźne wiatry należy je sadzić w miejscach zacisznych, osłoniętych zabudowaniami lub innymi drzewami. Również tereny miejskie i przemysłowe, o suchym i zanieczyszczonym powietrzu, nie nadają się do ich uprawy. Jodły rosną na różnych typach i rodzajach gleb, najlepiej na glebach gliniasto-piaszczystych, umiarkowanie wilgotnych. Gleby lekkie i suche, jak również ciężkie podmokłe, nie nadają się do uprawy większości gatunków. Jodły najczęściej rozmnaża się przez siew wiosną po przechowaniu nasion na sucho. Siać należy gdy miną przymrozki. Siewki trzeba chronić przed silnym słońcem (cieniowanie). Odmiany szczepi się na A. alba, formy A. concolor na typie, w szklarni w doniczkach, w sierpniu. Jodły są sadzone głównie w parkach, zwykle pojedynczo lub w małych grupach, w miejscach odkrytych, aby mogły rosnąć nie tracąc gałęzi od dołu. Drzewa o srebrzystym lub modrym igliwiu należy sadzić na tle grup liściastych o ciemnym zabarwieniu. W odpowiednich warunkach sadzić można aleje. Ważną cechą plastyczną jodeł jest pokrój. Można to wykorzystać przez sadzenie przy domu, willi, bloku. Ciemna sylwetka drzewa (lub grupa) może tworzyć kontrast na tle jasnej ściany domu lub interesującej elewacji sanatorium lub domu wypoczynkowego.